Dzieje Żurawicy na przestrzeni wieków

 

 Stara wieś położona w pobliżu Sandomierza w dolinie małej rzeczki Żurawki - dopływu Koprzywianki. Wieś położona w malowniczej dolinie.  Powierzchnia wsi wynosi 3,315 km2.

 

W IX-X wieku na terenie Sandomierza i pobliskiej Żurawicy zamieszkiwało plemie Sandomierzan, obszary Żurawicy stanowiły tereny łowieckie. Pierwsze źródła wymieniają Żurawicę w XIII w. W XV w. początkowo jako 

Zorawica, Żórawica, Żórawice. Żurawica. Nazwa miejscowości pochodzi najprawdopodobniej od nazwy rodzaju studni tzw. „Żurawi”, które znajdowały się w Żurawicy i były widoczne z traktu kupieckiego prowadzącego z Opatowa do Sandomierza, istnieje też teoria dot. żurawia, który zadomowił się na podmokłych terenach stanowiących część wsi.  

Żurawica była własnością Wilhelma Parkosza herbu Godziemba. Parkoszowie zamieszkiwali w XIV i XV w.  Żurawicę. Z Żurawicy pochodził polski gramatyk Jakub Parkosz z Żurawicy- szlachcic herbu Godzięba,

dzięki niemu Żurawica nosi miano kolebki ortografii polskiej. Zmarły w 1455r. Był on m.in. Proboszczem Kościoła na Skałce w Krakowie oraz Rektorem Akademii Krakowskiej.

Źródła wzmiankują, że na terenie Żurawicy funkcjonował w XVI wieku dość prężnie działający młyn. Na początku XVIII w. wieś należała do rodu Sapiehów.

Od 1772 roku Żurawica znalazła się w zaborze rosyjskim. W 1781 r. wieś, od Elżbiety Branickiej, księżnej Sapieżyny, przechodzi do Jana Olechowskiego jako majorat.

W 1793 podczas II rozbioru Polski wieś pozostała w zaborze rosyjskim.

od XIV wieku do 1795 r, Żurawica znajdowała się na terenie województwa sandomierskiego:

W 1795 roku znalazła się w zaborze Austriackim,

1807-1815 ponownie na terytorium księstwa warszawskiego.

1816-1916 na terenie Królestwa Polskiego (kongresowego). Po upadku powstania listopadowego, prześladowana przez zaborców schronienie w majątku w Żurawicy znalazła Jadwiga z Działyńskich Zamoyska, zwana przez najbliższych niewiastą mężną lub niewiastą biblijną, urodziła się 4 lipca 1831 roku w Warszawie. Jej rodzicami byli Celina z Zamoyskich (córka ordynata Stanisława i Zofii z Czartoryskich) i Tytus Działyński. Ojciec Jadwigi, właściciel Kórnika, był głęboko zaangażowany w działania niepodległościowe, pełnił funkcję adiutanta wodza naczelnego gen. J. Skrzyneckiego. wyjechał do Paryża, rodzinie natomiast skonfiskowano majątek i pozbawiono ją dochodów. W tej trudnej sytuacji początkowo znaleźli schronienie w Krakowie u Potockich, później w majątku Żurawicy.

W 1845 roku utworzona została gubernia radomska, którą podzielono na następujące powiaty: staszowski, opatowski, sołecki, radomski, kozienicki, konecki, opoczyński, szydłowiecki i sandomierski w administracji, którego znalazła się Żurawica.

Następnymi właścicielami majątku w Żurawicy był Zygmunt Paszkiewicz. W nawie kościoła pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła  w Obrazowie widnieje wykonane z brązowego marmuru, epitafium właścicieli pobliskiej Żurawicy o treści:

"Ludwik Paszkiewicz wychowaniec Marymontu, właściciel majoratu Żurawica, ur.6 VII 1837 zm. w Żurawicy 4VIII 1901 r. Z Kotkowskich Emilia Paszkiewiczowa, ur. w Bodzechowie 30 X 1847 r. zm. w Kijowie 21 XII 1915 r. Tym, którzy wielkie swe cnoty wcielając w prostą drogę życia zostawili niedościgły wzór ludzi, chrześcijan i Polaków Patriotów w dowód czci i uwielbienia kładą dzieci".

Żona właściciela Żurawicy Maria Paszkiewicz z domu Kotkowska – właścicielka majątku w Bodzechowie pochodziła ze znanego w Sandomierskiem rodu Kotkowskich, z którego wywodził się też wybitny pisarz Witold Gombrowicz.

Ostatnim - przed reformą rolną - właścicielem Żurawicy był Franciszek Świeżyński herbu „Korczak”, który odkupił gospodarstwo od Paszkiewiczów.

 Franciszek Świeżyński ( 1863 – 1941 ) s. Władysława (uczestnika Powstania Styczniowego)  ukończył studia i jako inżynier chemik pracował na Śląsku. Na początku XX wieku nabył od Paszkiewiczów majątek  Żurawica i zajął się prowadzeniem gospodarstwa.

Rok 1910 stał się dość istotny dla mieszkańców ówczesnej Żurawicy. Mieszkańcy zaplanowali budowę figurki w centrum miejscowości. Na realizację tego przedsięwzięcia zebrali własne środki z czego większość przekazał Stanisław Polit, który był wtedy sołtysem Żurawicy. Stanisław Polit również udostępnił fragment własnego gruntu pod umiejscowienie figurki. Budową zajął się znany zakład kamieniarski z Janikowa koło Ożarowa należący do rodziny pochodzenia włoskiego o nazwisku Roletti, którzy przybyli do Polski dzięki królowej Bonie.  W dawnych czasach Janików posiadał wówczas własne kamieniołomy, które były podstawowym źródłem wapienia kredowego. Budowę zakończono w październiku 1910 r. 

W czasie I Wojny Światowej Żurawica odegrała głownie rolę przed bitwą o Sandomierz pomiędzy wojskami austrowęgierskimi w głównej mierze składającymi się z poborowych z Galicji a wojskami rosyjskimi w których walczyli również polscy żołnierze.

8 września 1914 roku miało miejsce główne uderzenie 1 brygady 14 dywizji wojsk radzieckich dowodzonych przez gen. Nowikowa na odcinku Łojowice-Żurawica na 110 brygadę Landszturmu wojsk austrowęgierskich.

W wojnie polsko-bolszewickiej brał udział mieszkaniec Żurawicy Stanisław Łuszcz. Podczas Bitwy Warszawskiej 1920 roku  w walkach nad Bugiem został ciężko ranny w dniu 28 lipca 1920 r. Dokładnie w miejscowości Bohdanów - obecnie Białoruś. 

W dwudziestoleciu międzywojennym Bohdanów leżał w Polsce, w województwie nowogródzkim, w powiecie wołożyńskim.

W szpitalu przebywał do 15 października 1920 r.

W Żurawicy Franciszek Świeżyński przed II Wojną Światową posiadał betoniarnię produkującą materiały budowlane, elementy studni oraz inne elementy betonowe. Zatrudnienie znaleźli mieszkańcy Żurawicy. Dzięki opracowanej technologii produkcji betonu betoniarnia w Żurawicy była często wyróżniana.

 W czasie II Wojny Światowej mieszkańcy Żurawicy – Maria Świeżyńska, Bronisław Polit, Kazimierz Dominik, Adela Polit, Zofia Bugaj, Józef Bugaj brali czynny udział w walce z okupantem jako Żołnierze A.K.

Bronisław Polit PS. „Grom” odznaczony został za udział w akcji „Burza”

 Mieszkańcy Żurawicy wsławili się oni m.in. dzięki przejęciu rakiety V2 i przekazaniu jej do  do Radomia a następnie do badań do  Londynu. 

25 lipca Komendant Podobwodu A.K., Ignacy Zarobkiewicz „Swojak” nakazał mobilizację i koncentrację podległych sił które otrzymało kryptonim „Białodrzew”. Sam założył kwaterę w majątku Żurawica. W Żurawicy często bywał dowódca dywizji Antoni Żółkiewski ps.  „Lin”, 

gdzie Józef Świeżyński wspólnie z Zygmuntem Bujakowskim ps. „Nagan”, Bronisławem Politem PS „Grom” oraz prof. Arkadiuszem Piekarą projektowali i budowali jedną z pierwszych elektrowni wiatrowych w Polsce i elektryfikowali wieś. 

Maria Świeżyńska walczyła w Powstaniu Warszawskim jako sanitariuszka. Ponadto w Żurawicy mieszkało wiele znanych osób m.in.:

prof. dr hab. Kazimierz Świeżyński, znany w kraju genetyk i hodowca roślin, Łopuszański Tadeusz Jan Paweł - minister oświaty, pedagog, działacz turystyczny, założyciel i dyrektor gimnazjum w Rydzynie.

Mieszkańcy Żurawicy podczas frontu w sierpniu 1944 r schronienie znaleźli w piwnicach na ziemniaki i kapustę zrobionych w wąwozie obok majątku.

Po drugiej wojnie światowej po reformie rolnej majątek Świeżyńskich został upaństwowiony.  Wiele lat (od 1956 r. ) działała tu Stacja Nasienno – Szkółkarska. Dokładnie do 1989 roku właścicielem nieruchomości było Sandomierskie Przedsiębiorstwo Nasienno-Szkółkarskie z siedzibą w Żurawicy. Ze starego majątku pozostały jedynie zabudowania gospodarcze, w miejscu dworku Świeżyńskich wybudowany został blok mieszkalny dla pracowników stacji nasienno-szkółkarskiej. Tereny sadów w Żurawicy zostały wydzierżawione i wykupione przez kilku sadowników.

 

O gospodarstwie szkółkarskim w Żurawicy w nagraniu Z.W. Puławskiego  opowiada  były dyrektor Ryszard Karłowski.

 

…Na terenach po byłym majątku Świeżyńskich po reformie rolnej założono gospodarstwo szkółkarskie. Jeśli chodzi o inwentarz w gospodarstwie było kilka koni, obora mleczna, było około 80 sztuk krów mlecznych. Gospodarstwo stanowiło zalążki szkółkarstwa. Było to gospodarstwo specjalistyczne ukierunkowane na szkółkarstwo. Były małe szklarnie, później powstały nieco większe.  W gospodarstwie uprawiano zboże.

Zależnie od sprzedaży również dla inwentarza. Nasiona sprzedawane były do centrali nasiennej.

 

 

W latach 60-tych i 70-tych ubiegłego wieku w Żurawicy prężnie działało Koło Gospodyń Wiejskich oraz klub piłkarski LKS Żurawica